Opis teritorije
Grad Zrenjanin leži na 20°23’ istočne geografske dužine i 45°23’ severne geografske širine, u središtu srpskog dela regije Banat, na obalama reka Begej i Tisa. Nadmorska visina Zrenjanina je 80 metara, a na teritoriji grada kreće se u rasponu od 77 – 97 metara.
Zrenjanin se nalazi na zapadnoj ivici banatskog lesnog platoa, na mestu gde se kanalisana reka Begej uliva u nekadašnje korito reke Tise. Područje opštine je izrazito ravničarski kraj.
Zrenjanin je grad s dugom tradicijom u više oblasti kulturnog stvaralaštva – pozorišnoj umetnosti (ima najstariju pozorišnu zgradu u Srbiji, sagrađenu 1839. godine), muzičkoj i likovnoj umetnosti, amaterskom stvaralaštvu.
Zrenjanin se ubraja među gradove koji su imali povoljne prirodne uslove za svoj graditeljski razvoj, a krivudavi tok reke Begej, sa brojnim meandrima, dao je osnovu za formiranje gradskih ulica i ta osnovna regulacija sačuvana je do danas.
Istorijski okvir formiranja vojvođanskih gradova, pa tako i Zrenjanina, u celosti pripada periodu 18. veka. Nakon što je oformljeno jezgro grada, počinje izgradnja ostalih teritorija uz obale Begeja, a po organizovanom naseljavanju Nemaca, koje traje do 1785. godine, nastaje i prvi planski uređen i regulisan deo grada – “Nova nemačka varoš”. Bečkerek je imao najsloženiju urbanističku osnovu, netipičnu i veoma razuđenu, ali i ravnomerniji razvoj od većine gradova u okruženju.
Definitivno formiranje gradske strukture i stvaranje regulacione matrice, sačuvane do danas, usledilo je nakon velikog požara, 1807. godine. Obnova grada donela mu je i najveći uspon – privredni, kulturni i graditeljski. Broj stanovnika se tokom 19. veka gotovo udvostručuje, a u gradskom jezgru podižu se prve monumentalne građevine koje su i danas svojevrsni gradski simboli i reprezentativni primerci graditeljske baštine – Gradska kuća (podignuta 1820, rekonstruisana i dograđena 1888. godine), Pozorište (1839.), Rimokatolička katedrala (1868.), Trgovačka akademija (1891.), Reformatska crkva (1891.), Palata finansija, danas Narodni muzej (1894.) i mnoge druge.
Gostima Zrenjanina preporučujemo da posetu gradu i okolini započnu upoznavanjem sa kulturno-istorijskim spomenicima, graditeljskom baštinom u starom gradskom jezgru, ili nekom od ustanova kulture, koje neguju bogatu tradiciju ljudskog stvaralaštva na ovim prostorima. Staro jezgro čini skup atraktivnih građevina, od kojih je većina podignuta tokom XIX i početkom XX veka, i nalaze se u ulici Kralja Aleksandra I Karađorđevića, Svetosavskoj, Gimnazijskoj, Pupinovoj, Narodnog fronta, Kralja Petra Prvog, Jevrejskoj, Svetozara Markovića, oko Trga slobode, Trga dr Zorana Đinđića i “Malog mosta”. Tu je i jedinstveno šetalište duž gradskih jezera, nastalih pregrađivanjem napuštenog toka reke Begej.
Značajni turističke i kulturne institucije su :
- Savremena galerija Zrenjanin
- Narodno pozorište „Toša Jovanović“
- Narodni muzej Zrenjanin
- Kulturni Centar
- Istorijski arhiv
- Gradska narodna biblioteka „Žarko Zrenjanin“
Geografski položaj
GPS: 45°23′0″N 20°22′54″E
Populacija: 123.362 stanovnika
Udaljenost od aerodroma: 90km
Udaljenost od glavnog grada: 75 km
Zrenjanin je od glavnog grada Srbije, Beograda, udaljen 75 kilometara, a od glavnog grada Autonomne pokrajine Vojvodine, Novog Sada, 50 kilometara, koliko su udaljene i sadašnje granice Evropske unije (Rumunija). Ovakav položaj čini Zrenjanin izuzetno važnim tranzicionim centrom i potencijalnim resursom na pravcu sever – jug i istok – zapad.
Grad čini gradsko sedište Zrenjanin sa 22 naseljena mesta. Grad Zrenjanin graniči se sa opštinama Kikinda (na severu), Žitište i Sečanj (na istoku), Opovo i Kovačica (na jugoistoku), beogradskom gradskom opštinom Palilula (na jugu), Titel i Žabalj (na zapadu) i Novi Bečej (na severozapadu).
Zrenjanin – Beograd, put koji povezuje sa glavnim gradom republike Srbije. Iz Beograda dalje ovaj put (E-70) vodi, ka zapadu, za Zagreb (Hrvatska) i Ljubljanu (Slovenija), pa dalje za Austriju, Italiju, Francusku…Pomenutim putem se može stići i u Sarajevo, Tuzlu i Banjaluku (Bosna i Hercegovina). Ukoliko bi put iz Beograda nastavili ka jugu stigli bismo do Niša i Užica, Podgorice i Nikšića, na Kosovo ili u Albaniju
Zrenjanin – Novi Sad, put koji ne prolazi kroz nijedno naseljeno mesto. Ovaj put dalje vodi na zapad ka Hrvatskoj. Njega preseca međunarodni put E-75, koji povezuje srednju i severnu Evropu sa južnom Evropom i Bliskom Istokom. Koridorom E-75 prema sveveru možemo stići do Subotice, Segedina i Budimpešte, pa dalje do Poljske, Slovačke, Nemačke i Austrije. Južni deo ovog puta Zrenjanin povezuje sa Makedonijom, Grčkom i Bliskim Istokom, a jedan krak se odvaja ka Bugarskoj.
Zrenjanin – Temišvar, međunarodni put preko Žitišta i Srpske Crnje vodi dalje prema Aradu (Rumunija), Ukrajini i Moldaviji, kao i ostalim bivšim Sovjetskim republikama.
Zrenjanin – Kikinda, put koji povezuje Zrenjanin sa industrijskim i kulturnim centrom severnog Banata, se koristi kao alternativni put prema Segedinu (Mađarska) i Temišvaru (Rumunija).
Zrenjanin – Vršac je put koji se takođe koristi kao put za Temišvar (Rumunija).
Dominantan tip arhitekture: austro-ugarski